TESBİH NEDİR?

TESBİH : Bir ipe dizili, çeşitli maddelerden yapılan belirli sayıda taneler...

Tesbih aslında bir ibadet eşyasıdır. Tesbih'in doksan dokuz tanesi Allah'ın Esma-ül Hüsna denilen doksan dokuz adının sayılmasıdır. Namaz sonunda sırası ile otuzüçer defa Sübhanallah-Elhamdulillah-Allahu Ekber sözleri tekrarlanır, islamda ibadetin bir gereği olan tesbih otuzüçlük ve doksandokuzluk dizileri ile aynı zamanda bir sanat dalı olarak gelişmiş, tesbih yapan atölyeler tesgahlar açılmıştır.

Tesbih yapımında Zümrüt, Yakut, Lapis, Firuze, Lületaşı, Akik, kuars,Ametist,Yeşim, Yıldız taşı, Necef, Kan taşı, Şah maksut gibi kıymetli ve yarı kıymetli taşlar....Sedef,İnci, Mercan, Fildişi, Deve dişi,Mors dişi,Deve Kemiği,Fil kemiği, Bağa, Keçi-Manda-Geyik-Ceylan-Bufalo-Sergerdan(Gergedan boynuzu) gibi hayvansal ürünlerden tesbihler yapılmıştı, organik maddelerden yapılan Kehribar, Oltu,Siyah kehribar ayrıca Abanoz,Zeytin çekirdeği, Gül, Peleseng(gemi ağacı), Vengi(Sandal Ağacı),Demirhindi, Sakız Ağacı, Kuka, Narçıl, Andız,gül ağacı, Yılan ağacı,Öd ağacı gibi bitki kökenli tesbihlerin yanı sıra kristal, Beykoz boncuğu gibi cam tesbihlerinde yapıldığı görülür.

Tesbihlerin 33'lük bölümlerini ayıran ayrı parçalara Nişane, iki ucu birleştiren ve genellikle çok süslü yapılan parçayada imame denir.altın gümüş ve ibrişim püsküllü imamelerin ucuna takınla degerli taşlar dizili veya altın, gümüş tel örgülü saçaklar tesbihe ayrı bır guzellık verir...

En iyi tesbihler Osmanlılar devrinde İstanbulda yapılmış, İstanbulda yüzlerce tesbih atölyesi açılmıştır. Tesbihlerin çok ufak tanelilerine zenne yani kadın tesbihi denir....birde genellikle ceviz ve Ihlamur ağacından yapılan iri taneli en büyüğü 999'luk zikir tesbihleri mevcuttur ..bunlar tekke işi olup zikir ayinleri sırasında çekilirt...Türkiyede birçok müzelerde büyüklü küçüklü tesbih kolleksiyonlerı bulunduğu gibi pek çok tesbih meraklısı çok değerli tesbih koleksiyonlarına sahiptir

Türklerde tesbih:

Allah'a ulaşmanın bir aracı olarak addedildiğinden bu sanat büyük bir önem taşımıştır. 19. yüzyıla gelindiğinde bu sanat zirveye ulaşır. Osmanlılar zamanında nerdeyse dünyaya tesbih ve tesbihçilik yayılmıştır. İslam inanışına paralel olarak, zikr aracı olarak kullanılan tesbihlerden ülkemizde Genellikle 33 lük,99 luk ve zikir tesbihi denilen 500 ve 1000 lik tesbihler mevcuttur.

Tanelerin kesim şekli "armudi, servi, bektaşi, şalgami,oval, beyzi, küre, üstüvane, oyma, kanallı, Mevlana gibi çok değişik biçimlerde yapılmıştır. 99 luklarda Durak veya nişaneler her 33 tanede bir konulan ve tane dizisinden dışarıya doğru sarkan bölümlerdir. Bazen üzerinde hareketli halkalar da bulunur. Pul, imameden itibaren yedinci veya beşinci taneden sonra konur. 33 lük tesbihlerde imameden sonra 3adet aynı veya farklı tane konulması uygundur 99 çekimde yapılabilmesi veya yedek tane anlamında. İmame ise, tane, nişane ve pulları iki uç halinde bir araya getirerek ipliklerin içinden geçirildiği, sanatçının yeteneğini gösteren en önemli parçalardandır.

Osmanlı dönemi işciliğinde imamelerin kalın ve bodur olması dikkat çeker. Sonraki dönem tesbihlerde ise imame ince ve uzun olarak yapılması tercih edilmiştir. Osmanlı döneminden sonra özellikle Tespihe imameden sonra kamçı denen bir kordon bağlanmıştır. Osmanlı döneminde kullanılan tesbih püskülleri Trabzon kamçısı ağırlıklı olmakla beraber,bakla dizim püsküllerde ağırlık taşır(püsküller genelde gümüştür). Püskül başlarında ise genellikle telkari işciliğin uygulanarak,tesbih sanatına ikinci bir sanat eklenerek,estetistik oluşturulmuştur.. Kamçı günümüzde çok çeşitlidir. Bazı sanatkarlar imameden sonra çekim aralığını ayarlamak için kilit koyarlar. Kamçının üst tarafına ise, Türk başı denilen, dört zincirin ucuna bağlanan taneler takılabilir. Tepelik veya hatime ise,kamçının üst ucunda bulunur. Ayrıca tesbihin sanatını gösteren diğer unsur ise imameye çift delik açılarak dizimin bağlanmasıdır. Osmanlı ustalarının özellikle bu yöntemle sanatlarını konuşturdukları (günün koşulları dikkate alındığında bunun ne kadar hüner ve dikkat gerektirdiği aşikardır)bilinmektedir. Osmanlı döneminde ençok rağbet edilen tesbih malzemeleri kehribar ve kuka olmuştur. Bir kuka tesbih değerinin miras bırakılan evladın düğün masraflarını karşıladığı düşÃ¼nülürse, kıymeti daha iyi anlaşılacaktır. Osmanlı son döneminde bir İtalyan firmasınca üretilen tesbihler fabrikanın ismiyle KATALİN olarak adlandırılmıştır.Osmanlı döneminde zikir amaçlı çekilmeyen,yani elde sallama olarak tabir ettiğimiz tesbihler 27/28 tane olarak dizayn edilmiştir.